De Nederlandse schilderkunst

De Nederlandse schilderkunst wordt al sinds de Gouden eeuw alom geprezen. Vooral de Hollandse meesters bepalen tot op de dag van vandaag het gezicht van de schilderkunst in Nederland, en replica’s van hun werk vind je niet alleen terug op posters en ansichtkaarten, maar zelfs op koekblikken en andere verpakkingen van typisch Hollandse lekkernijen. Maar wie hebben nu eigenlijk al die prachtige schilderijen gemaakt, en in welke tijd leefden zij? Tijd voor een beknopt overzicht van de Nederlandse schilderkunst.

De Gouden Eeuw

De Gouden Eeuw, waarmee vaak de zeventiende eeuw wordt aangeduid, markeert een tijdperk van bijna onophoudelijke economische groei en voorspoed in Nederland. In deze periode kwam ook de Nederlandse schilderkunst tot bloei. De meest beroemde schilders uit die tijd zijn Rembrandt van Rijn, Jan Steen, Johannes Vermeer en Albert Cuyp, en zij behoren tot de Hollandse School waarvan kunstenaars de Hollandse meesters worden genoemd.

Rembrandt van Rijn is mogelijk de beroemdste kunstenaar ter wereld. Hij werd geboren in 1606, en nadat hij de kunstacademie had afgerond in zijn geboortestad Leiden verhuisde hij naar Amsterdam waar hij een paar maanden onderwezen werd door kunstenaar Pieter Lastman. In zijn vroege carrière was Rembrandt voornamelijk succesvol als portretschilder, maar vanaf 1627 begon hij zijn werk meer te variëren; uiteindelijk maakte hij meer dan 300 schilderijen, 30 etsen en meer dan 2000 tekeningen. Rembrandt had heel veel succes met zijn Barokke postimpressionistische schilderijen, en dan vooral zijn portretten, zelfportretten en tekeningen van Bijbelse figuren. Hij wist in zijn schilderijen een groot gevoel van medeleven te tonen en was ook erg vaardig in het spel van licht en donker. Rembrandt schilderde niet alleen, hij gaf ook les aan veelbelovende kunstenaars die misschien wel daardoor zelf ook veel succes kregen. Rembrandt stond echter bekend als een ‘big spender’, waardoor hij ondanks zijn succesvolle verkoop van schilderijen toch vaak financiële zorgen had. En dat was niet het enige, want hij moest ook aanzien hoe drie van zijn vier kinderen overleden en hoe zijn vrouw stierf vlak na de geboorte van het vierde kind, dat als enige van alle kinderen volwassen werd. Ook bijna vierhonderd jaar na het leven van Rembrandt is hij nog steeds een geliefde schilder in binnen- en buitenland. Het Rijksmuseum heeft zelfs een speciale zaal gewijd aan het schilderij “De Nachtwacht”, waarvan een bronzen replica staat op het Amsterdamse Rembrandtplein.

Jan Steen komt evenals Rembrandt uit Leiden en was de zoon van een katholieke brouwersfamilie met een eigen café. Hij werd opgeleid door de Duitse kunstschilder Nicolaes Knupfer, wat goed is terug te zien in zijn gebruik van kleuren en compositie. De meest beroemde werken van Jan Steen tonen een sterke emotie met soms wat humor waarbij er veel kleuren zijn gebruikt. Jan Steen werkte afwisselend in Haarlem, Leiden en Den Haag, en vereeuwigde mensen en hun dagelijkse bezigheden op het witte doek. Toen in 1672 de Nederlandse markt voor de kunst ineenstortte treedde Jan Steen alsnog in de voetsporen van zijn ouders en opende een gezellig café in Leiden. Tot de beroemdste werken van Jan Steen behoort het schilderij ‘Het Sint Nicolaasfeest’, waarin hij laat zien hoe zijn moeder, vader, vrouw en kind Sinterklaas vieren.

Johannes Vermeer was geboren en getogen in Delft en werd vooral beroemd om zijn vaardigheden met kleur en licht, waarvan men zegt dat Rembrandt hem dit geleerd heeft. Johannes Vermeer legde zich vooral toe op het schilderen van huiselijke tafereeltjes van de Nederlandse middenklasse, en vaak stonden daarbij eenzame mensen centraal. Helaas had Vermeer niet veel succes met zijn schilderijen en maakte ook veel minder schilderijen dan zijn tijdgenoten, waardoor hij veel schulden opbouwde. Zijn vrouw verklaarde later dat hij niet om kon gaan met de financiële spanningen. Ondanks dat heeft hij een aantal hele beroemde schilderijen gemaakt, zoals ‘Vrouw met waterkan’ , ‘Het meisje met de parel’ en ‘Het melkmeisje’.

Albert Cuyp is bekend om zijn landschapsschilderijen, en dan vooral de Hollandse vergezichten in de vroege ochtendzon of avondschemering. Hij had het schildersvak geleerd van zijn vader Jacob Cuyp, die zelf ook weer de zoon was van een kunstschilder. Albert Cuyp schilderde meestal naar waarheid maar vulde elk schilderij aan met zijn eigen fantasie. Veel mensen zullen de naam Albert Cuyp vooral kennen van de Albert Cuypmarkt, een markt die elke dag behalve zondag plaatsvindt in de Amsterdamse wijk De Pijp en waar leuke Hollandse souvenirs zoals sloffen in de vorm van klompen worden verkocht.

De Hollandse schilderkunst na de Gouden Eeuw

Toen de Gouden Eeuw ten einde was raakte niet alleen de economie in het slop, ook de Nederlandse schilderkunst raakte in verval. De Nederlandse kunstenaars die in de achttiende en negentiende eeuw leefden konden zich niet meten aan de succesvolle kunstenaars uit Groot Brittannië en Frankrijk.  Aan het einde van de negentiende eeuw was er weer een opleving te zien in de Nederlandse schilderkunst, mede dankzij het feit dat de Haagse School die toen in opkomst was vergeleken werd met de zeer gerenommeerde School van Barbizon in Frankrijk. Eén Nederlandse schilder uit die tijd wist voorgoed een stempel op de Nederlandse schilderkunst te drukken: Vincent van Gogh.

Vincent van Gogh was een postimpressionistische schilder en zijn landschappen, zelfportretten en portretten, die tot op de dag van vandaag de moderne kunst beïnvloeden, staan bekend om zijn rijke kleurgebruik en levendige fantasie. Ondanks dat Vincent van Gogh nu enorm populair is, was hij dat niet toen hij leefde. Vincent verkocht gedurende zijn leven slechts één schilderij en was vaak depressief. Ondanks dat was hij een heel erg gepassioneerd schilder en produceerde meer dan 900 schilderijen en duizenden schetsen en tekeningen. In 1886 verhuisde Van Gogh naar Frankrijk om het Franse impressionisme nader te bestuderen. Daar werd hij vrienden met de beroemde Franse kunstschilder Gauguin, voor wie hij veel bewondering koesterde. De vriendschap ging echter niet over rozen en Van Gogh had het gevoel dat Gauguin op hem neerkeek. Dit zorgde voor veel ruzies, en in 1988 bedreigde Van Gogh hem zelfs met een scheermesje. Gelukkig raakte Gauguin niet gewond, maar later gebruikte Vincent van Gogh wel een scheermesje om zijn eigen oor af te snijden. Helaas pleegde Vincent van Gogh uiteindelijk zelfmoord, net toen hij een piek in zijn creativiteit had. Vincent van Gogh heeft een heel oeuvre aan prachtige werken nagelaten, waaronder zijn zelfportretten en de schilderijen ‘Zonnebloemen’ en ‘Korenvelden’.

De Twintigste Eeuw

Ook in de Twintigste Eeuw kende Nederland talloze talentvolle schilders. Een bekende schilder uit deze tijd is Jan Toorop, die op Java in het tegenwoordige Indonesië geboren werd. Hij remigreerde in 1872 naar Nederland en ging in Delft en later aan de beroemde postacademische opleiding de Rijksacademie studeren. Toen hij daarna naar Brussel verhuisde legde hij zich vooral toe op het experiment, en maakte werken in Realistische, Impressionistische, Neo-Impressionistische en Post-Impressionistische stijl.  Daarna vond hij zijn draai in de Symbolistische stijl, waarbij zij jeugd in Java een belangrijke rol speelde. Ook deed hij wat met Art Nouveau, maar daar kwam een einde aan toen hij zich tot het Katholicisme keerde en religieus getinte werken ging maken, zoals illustraties, posters en bewerkt glas.

 

Een tijdgenoot van Jan Toorop was Piet Mondriaan, maar deze beroemde kunstenaar had een streng protestantse achtergrond. Zijn vader was leraar tekenen en bracht hem al op jonge leeftijd in aanraking met kunst. Mondriaan vond hierin zijn passie en ging in 1892 aan de kunstacademie in Amsterdam studeren. Ook hij werd net als zijn vader leraar tekenen, maar besteedde zijn vrije uurtjes om te schilderen. In het begin maakte hij veel typisch Hollandse landschappen, maar geleidelijk aan werd zijn werk, mede door de invloed van het Kubisme, steeds abstracter. Mondriaan sloot zich aan bij de door Theo van Doesburg opgerichte kunststroming ‘De Stijl’, maar koos daarna zijn eigen richting die hij Neoplasticisme noemde. De meest bekende schilderijen uit deze periode bestaan uit een aantal zwarte lijnen op een wit doek, die ingevuld zijn met primaire kleuren. Veel mensen vinden deze schilderijen wel erg eenvoudig, maar kenners weten dat het werk van Mondriaan in compositie veel ingewikkelder is dan je op het eerste gezicht zou denken. In 1938 verhuisde hij door de oorlogsdreiging eerst naar Londen en later naar New York, waar hij tot zijn dood in 1944 woonde. Een beroemd schilderij van zijn tijd in New York is ‘Broadway Boogie Woogie’.

Nederlandse musea

Zin om al die mooie schilderijen eens in het echt te gaan bewonderen? Breng dan een bezoekje aan het Museumplein in Amsterdam, waar drie kunstmusea op loopafstand van elkaar liggen: het Rijksmuseum, het Stedelijk Museum en het Vincent van Goghmuseum. Na een ochtendje museumbezoek kun je op het plein heerlijk bijkomen op een terrasje en genieten van een kopje koffie met echte Hollandse appeltaart!